Beynəlxalq
şəfaflıq təşkilatı 2012 ilinin dekabır ayının əvvəl həftəsində dünyanın 176 ölkəsində
hökümət dairələrində və dövlət orqanlarıda korrupsiya, rüşvətxorluq və oğurluq
barədə illik hesabatını yayınladı. Təşkilatın yaydığı “Korrupsiya Qavrama
İndeksi” gösterdiki dünyanın 3 ölkəsindən ikisində hakimiyyətlər rüşvətxor,
oğru və saxtakardı. Hesabata istinadən Avtoritar hakimiyyətlərin əksəriyyəti o
cümlədən İran, Rusiya, Azərbaycan, Türkmənistan, Qazaxistan, Üzbəkistan,
Qırqızistan, Pakistan, Əfqanistan hökümətləri vəs hökümət dairələrində olan
geniş miqyaslı korrupsiya baxımından dünyada lider ölkələrdən sayılıllar. Azərbaycan
hakimiyyəti dünyada 139-cı yeri tutaraq qafqazın ən rüşvətxor ölkəsi olaraq siyahiyə
alınıb. İran İsə geçən ilə nisbət 13 pillə düşərək 120 mərtəbədən 133-cü mərtəbdə
yer alıbdı.Yazının məqsədi İranda və Quzey Azərbaycanda bu korrupsiyanın və
yolsuzluğun səbəbini araşdırmaqdı.
Avtoritar
rejimlərin mahiyyətinə baxdığımızda bu hakimiyyətlər toplumda tamamı ilə
demokratik qüvvələri məhv edib və demokratik formada nəzarət etmə yollarının
qapısını bağlayaraq ölkə daxilində bütün iqtisadi, icitmai sahələri bir
partıyanın və yaxud bir fərdin ya ailənin xeyrinə hərbi və təhlükəsilik güclərə
dayanaraq ələ keçirillər. Qeyri-demokratik rejimlər ölkə iqtisadıyatından və təbii
sərvətlərindən əldə edilən gəlirləri özlərinin və yaxın tərəfdaraları arasında
bölüşdürməklə məşğul olullar. Bölgəmizdə İran islam hakimiyyəti və Azərbaycan
Əliyevlər hakimiyyəti avtoritarizmin parlaq nümunəsidi.
Aərbaycanda
Əliyev ailəsi əldə etdikləri var dövləti ölkənin zəngin neft qaynaqlarının sayəsində
toplayıblar. Halhzırda bu ailə və onların yaxın dostları və qohumları ölkədə
bir iqtisadi oliqarxiya ilə bütün gəlir mənbələrinə nəzarət edillər. Korrupsiya
hakimiyyətin üst dairələrindən yəni birinci prizdentin ailəsindən başlayaraq
geniş miqyasda dövlətin bütün orqanlarını bürüyüb. Oğurluq, saxtakarlıq, rüşvətxorluq,
bütün dövlət idarələrində hakimdi. Bu səbəbdən dolayı əhalinin əksəriyyəti
aclıqdan yoxsulluqdan əziyyət çəkir və hüquqları hakimiyyət tərəfindən ciddi şəkildə
pozulur. Əliyev ailəsi və onun yaxınları cəmiyyətdə bu çirkin əməllərə qarşı
bir müqavimət görmədiklərində bunu geniş miqyasda həyata keçirir və bütün gəlir
gətirən resursları öz inhisarlarına keçiriblər və heç bir iqtisadi rəqabətə
imkan verilmir. Demek olar Əliyev hakimiyyəti bir oliqarxiya hakimiyyətidir və ölkədə
azınlıqda olan və özünü nəcib sayan, oğruluqla var dövlətə sahib olan bir neçə ailə
tərəfindən idarə olunur. Ölkənin pullarının və dövlət düdcəsinin kontrolu
prizdentin əlindədi və bu barədə dövlət büdcəsinin haraya xərcləndiyi bəlli
deyil və dövlət büdcəsi rayonlar arasında ədalətli bölünmür və bu haqda şəffafliq
yoxdu. Əhalinin bir çoxunun itaətkarliğından rüşvət almağa və rüşvət verməyə cəmiyyət
içində pesixolojik olaraq alişqanlıq yaranıbdı və rüşvət hörmət xarakteri
daşıyır. Hal korrusiya cəmiyyətdə və dövlət idarələrində ümumi mədəniyyətinin əhəmiyyətli
bir hissəsinə çevrilibdi. Çünkü əhali dövlət məmurlarına rüşvət verməyəndə
problemləri həll olunmur.
Hakim
ailə ölkədəki hüquq pozuntularını xalqdan mənimsədiyi pullarla ört-basdır etməyə
çalışır. Prizdentin qızı Leyla və xanımı Mehriban Əliyev müxalifət
partıyalarına zorakı basqılarla və tənqidi münasibət bəsləyən bloger və
jurnalistləri həbs etməklə ad çıxarmış ailəsinin imicini xeyriyyə işləri ilə
yaxşılaşdırmağa çalışır. Heydər Əliyev Fondu Azərbaycanın Təhsil Nazirliyindən
daha çox məktəb, Səhiyyə Nazirliyindən daha çox xəstəxana inşa edir və Mədəniyyət
Nazirliyindən daha çox mədəni törənlər təşkil edir. Hökümət bu işləri Mehriban
xanımın bir mərhəməti kimi əhaliyə təqdim edir. Eyni hakdaki bu işlər hakimiyyətin
borcudu və millətə aid olan pulların bir çoxunu oğurlayıb özlərinə dünyanın
müxtəlif ölkələrində bizinis qurullar və bahalı evlər, mülklər qeydiyatdan
keçirillər və özlərini xeyirxah göstərsinlər diyə onun bir az miqdarınıda əhaliyə
xərcləyillər.
Hakimiyyət
cəmiyyətdə polis və təhlükəsizlik qüvvələri vastəsi ilə qorxaqlıqı hakim edərək
tamam müqavimətsiz bir duruma gətirmək
istəyir. Cəmiyyət içində bir iddə musiqiçilər, şairlər, müxbirlər, vəzifəli şəxslər
vəs bu ailə yanında xoşməramlı görünsünlər diyə və onların qəsb etdiyi hökümətdə
öz şəxsi maraqları üçün imtiyazlar əldə etmək üçün, yaltaqlıq və məddahlıq yöntəmidən
istifadə edib özlerini hakimiyyətə vəfalı bir qulluqçu və icitmai xadim kimi
göstərillər. Əhalinin əksəriyyəti qorxus atmosferindən dolayı hökümətin ədalətsizliyinə
qarşı etiraz etməyə qadir deyildi və əhalinin bir çox insanlar hökümətin təziqlərindən
özünü qurtarmaq üçün və hökümət
orqanları çörəyini kəsməsin diyə, onun isədiyi kimi davranır və üzdə hakimiyyəti
dəstəkləyir. Əliyev hakimiyyəti heç bir ideologıyaya sahibi deyil və onda heç
bir vətənpərvərlik hissi görmək mümkün deyil. Hökümətin təməlini oliqarxıyalıq
və korrupsiya təşkil edir. Bu ailə cəmiyyət içində bir çox demokratik üsulları
və dəyərləri məhv edib və cəmiyyəti populisti qurallarla idarə etməyə çalışır. Çünkü
populisti cəmiyyəti istədiyi an hakimiyyətin məqsədi yönündə demakratik qüvvələrə
qarşı, QHT-lərin əleyhinə, müxalifət partıyaları zəiflətmək üçün bir vasitə
olaraq istifadə etməyə cəhd göstərir.
Iran islam
dövlətinin vəziyyəti Azərbaycandan heçdə yaxşı deyil. Azerbaycanda xalq üçün
bir iddə icitmai azadlıqlar misal üçün, seks azadlıqı, əyləncə, şənlik vəs
tanınıb ama İran ölkəsində onlarda əhaliyə qadağan edilibdi. Hakimiyyət şəriətin
irticai qayda qanunlarına dayanaraq bunları insanlara haram edibdi. Vətəndaşların
islam dinin qyda qanunlarına qarşı hərəkət etdiyi təqdirdə, hökümət tərəfindən
ağır vəziyyətdə cəzalandırılır. İran islam respublikası yaranan bir gündən minlərcə
insan bu səbəbdən dolayı edam edilib, ağır işkəncələrə məruz qalıb və ömrünün bir
çox zamanını həbsxanalarda keçirmək məcburiyyətində olublar.
Iran ana
yasaına istinadən İran hökümətinin dini lideri Ayətullah Əli Xamənei şiələrin
12-ci imamı olan İmam zamanın qeybəti zamanı onun yer üzündə nümayəndəsidi və tərəfdarları
bu şəxsi İmam Xamənei olaraq ifadə edillər və ona kütlə içində ilahi təqəddüs
verməyə çalışıllar. Bu barədə İran inqilab keşikçiləri təşkilatı “Sepah” və ona
bağlı olan orqanlar daha aktiv iştirak edillər və böyük əmək verillər. Əli Xamənei
və fanatları yaranan fürsətdən istifadə edib neft satışından əldə edilən gəlirləri
öz aralarında bölüşüllər. Hakimiyyətin qoruyucusu olan İnqilab Keşihçiləri təşkilatı
ölkədə bir çox siyasi, iqtisadi və icitmai sahələri ələ keçirib və bütün hökümət
dairələrində hökm sürür. Ölkədə bütün özəl
və dövlətə bağlı olan sahələrin fəaliyyəti bu hərbi–ideolojik təşkilatın nəzarəti
altındadı bu barədə məşruiyyətini ali dini lider Əli Xaməneidən alır. Əldə edilən
məlumatlara görə təkcə Əli Xaməneinin və ailəsinin Iran xalqının təbii sərvəti
olan neft satışlarından indiyə kimi oğurladığı pullar 50 milyard ABŞ dollarına
yaxındı.
Şəriət
qayda qanunları hakimiyyətin təməlini təşkil edir. Hakimiyyət ümum xalqa
bunları zorla yükləmək istəyir və onlara əməl etməyi hər bir müsəlman üçün
vacib olduğunu vurğulayır. Hökümət qüvvələrində bu barədə heç bir tolerantlıq
yoxdu, Xamənei yaxın olan şəxslər və onun düşüncələrinə dəstək verən insanlar
mükafatlandırılır və Dini liderə müxalif olan şəxslər və siyasi qüvvələr ölkədə
siyasi səhnədən bir dəfəlik silinillər və ağır təziqlərə məruz qalıllar.
Diktator liderlərin əksəriyyətində bir pesixolojik olaraq qimətləndirildiyi
kimi Ayətullah Əli Xaməneidə cəmiyyətdən özəlliklə fanatlarından və azarkeşləridən
tələb edir hər zaman ona məddahlıq etsinlər və boyuna oxşasınlar və özünə qarşı
heç cürə tənqidi fikirləri xoşlamır və tənqid edənlərə kinlə münasibət
bildirir. Bu səbədən dolayı kimsənin hakimiyyəti tənqid etməyə cəsarəti yoxdu və
ölkə daxilində, hakimiyyət orqanlarında şəffaflıq yoxdu. Korrupsiya, oğurluq,
rüşvətxorluq dövlət idarələrinin bir çoxunu öz kolgəsi altına alıbdır. Dini
hakimiyyətin iqtisadi ədalətsizliyindən və ayrı-seçkiliyindən dolayı əhalinin
bir çoxu işsizliyə və yoxsuluğa məruz qalıblar və bir çox məişət prablemləri ilə
mücadilə edillər. Bu problemlər İranda olan millətlərin yaşadığı
coğrafıyalarda daha artıq hiss olunur. Hakimiyyətin ümum xalqa qarşı həyata
keçirdiyi ağır təziqlər və basqılar, İranda Azərbaycanda olduğu kimi bir itaətkar
cəmiyyətin formalaşmasına səbəb olubdu. Eynihaldakı əhalinin əksəriyyəti İran
dövlətindən narazıdı ama basqılardan dolayı etirazını bildirə bilmir və hökümətin
tələbatına boyun əymək və onun əmirlərinə tabe olmaq məcburiyyətində qalır.
Günümüzdə
qloballaşma və demokratıya dalğaları bütün avtoritar rejimləri öz altına alıb məhv
etməkdədir. Son neçə il ərzində dünya xalqları bunların bir neçəsinin
yıxılmasının şahidi oldu. Hal hazırda Demokratik inqilablar dünya səviyyəsində
davam etməkdədi. Tarixdə qüdrətli Totaliter və despotik rejimlərin xalqlarının
demokratik istəkləri müqabilində çökərək təslim olduğunu gördüyümüzdə
bunun gələcəkdə digər şəraitin xüsusi ilə beynəlxalq və daxili şəraitin təmin
olduğu təqdirdə İranda və Azərbaycanda hakimiyyət deyişikliyinin asanca gərçəkləşəcəyini
düşünürəm. Quzey Azərbaycanda əgər hakimiyyət istərsə şərait demokratik
islahatlar üçün hazırdı, hökümətin dinc yolla və azad seçgi yolu ilə demokratik
qüvvələrin əlinə keçməsi mümkündü ama İranda bu məsələ şəriətin irticai qanunlarından
dolayı imkansızdı, İran ana yasasında bütün hökümət qüvvələri ali dini liderin
nəzarəti altındadı və seçginin bir mənası yoxdu. Xaməneinin təlimatı ilə İran nəzarət
şurası istədiyi şəxslərin və öz yaxınlarının seçgilərə namizədlik səlahiyyətini
təsdiqləyir və digər müxalif qüvvələrə seçgilərə qatılmağa icazə verilmir. İranda
sistemin təməlinin qeyri-demokratik olduğunu görüncə bir çox ekspertlər və
siyasi fəallar İran rejiminin təməldən, köklü dibli dəyişilməsini İranda bir
demokratik toplumun qurulması üçün zəruri hesab edillər. Bu arada Azərbaycan
hakimiyyəti son zamanlarda bölgədə baş verən inqilablardan xüsusən Libya və
Mısır inqilabından dərs almalıdı və seçgilərin azad və demokratikcəsinə
keçirilməsinə şərait yaratmalıdır və demokratik qüvvələrinə qarşı həyata
keçirilən təziqlər və baqılar yerinə onlarında dövlət içində yer almasına icazə
verməlidir. Əks təqdirdə gələcəkdə Azərbaycan hakimiyyətini və onun rəhbərlərini
Libiyada Muəmmər Qəddafinin və Mısırda Hüsnü Mübarəkin hakimiyyətinin
taleinə bənzər bir tale gözlüyə bilər.
